Zatwierdzona przez Zarząd Województwa Lubuskiego oraz Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej Strategia Ponadlokalna ZNOF wraz z uchwałą ZWL ws. wydania przez Instytucję Zarządzającą opinii w zakresie możliwości finansowania Strategii Rozwoju Ponadlokalnego Zielonogórsko-Nowosolskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2021-2030 w ramach programu Fundusze Europejskie dla Lubuskiego 2021-2027 oraz Opinią MFiPR w zakresie zgodności strategii ZIT z Umową Partnerstwa oraz możliwości finansowania projektów z programów krajowych.
Czym jest ZIT
ZIT jest instrumentem wspierającym rozwój terytorialny i promującym partnerski model współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego w Miejskich Obszarach Funkcjonalnych (MOF). Celem wdrażania instrumentu ZIT jest:
1) budowanie partnerstwa i współpracy w ramach obszaru funkcjonalnego oraz wspieranie współpracy i wymiany doświadczeń pomiędzy Związkami ZIT zarówno w poszczególnych województwach, jak i na szczeblu krajowym i międzynarodowym;
2) wspieranie rozwoju kompetencji samorządu terytorialnego niezbędnych do przygotowania i wdrażania strategii, w tym strategii ZIT lub strategii rozwoju ponadlokalnego;
3) wspieranie realizacji projektów i zdolności do pozyskania środków z różnych źródeł.
Realizacja ZIT zwiększa wpływ miast i obszarów powiązanych z nimi funkcjonalnie na kształt i sposób realizacji działań na ich obszarze, w tym w szczególności działań wspieranych w ramach polityki spójności, poprzez realizację projektów zintegrowanych przyczyniających się do rozwiązywania wspólnych problemów oraz skoordynowanego świadczenia usług publicznych na rzecz mieszkańców MOF.
Podstawowym zadaniem Związku ZIT jest kreowanie polityki rozwoju na obszarze realizacji ZIT i koordynowanie realizacji projektów wynikających ze strategii ZIT/strategii rozwoju ponadlokalnego, w szczególności tych współfinansowanych ze środków polityki spójności. Związki ZIT wspólnie reprezentują władze miast i obszarów powiązanych z nimi funkcjonalnie wobec władz krajowych i regionalnych.
Forma partnerstwa
Niezbędnym krokiem do realizacji ZIT jest zawiązanie zinstytucjonalizowanej formy partnerstwa – tzw. Związku ZIT. Związki ZIT mogą być utworzone w jednej z form współpracy jednostek samorządu terytorialnego wskazanych w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, tj.:
- porozumienia międzygminnego,
- stowarzyszenia gmin,
- związku komunalnego – międzygminnego lub powiatowo-gminnego.
W poprzedniej perspektywie finansowej (2014-2020) ZIT Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Zielonej Góry realizowany był w formie porozumienia międzygminnego. Na potrzeby nowego okresu programowania (2021-2027) Zintegrowane Inwestycje Terytorialne MOF Zielonej Góry będą realizowane w formie stowarzyszenia.
W dniu 8 czerwca 2008 r. postanowieniem Sądu Rejonowego w Zielonej Górze, Stowarzyszenie Lubuskie Trójmiasto zostało wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego, co było równoznaczne z początkiem jego prawnego funkcjonowania. W 2020 r. do Lubuskiego Trójmiasta dołączyły gminy: Czerwieńsk, Nowogród Bobrzański, Otyń, Świdnica i Zabór. Podpisano w tej sprawie list intencyjny , w którym określono cele do zrealizowania przez Partnerów. Po oficjalnym przystąpieniu do Stowarzyszenia Lubuskie Trójmiasto, wszystkie gminy wyraziły wolę połączenia Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Zielonej Góry z Gminą Nowa Sól – Miastem, Gminą Nowogród Bobrzański oraz Gminą Otyń i utworzenia Zielonogórsko-Nowosolskiego Obszaru Funkcjonalnego „Lubuskie Trójmiasto”, w celu realizacji zadań w ramach instrumentu Zintegrowane Inwestycje Terytorialne. Partnerzy wyrazili gotowość do realizacji działań na zasadzie współpracy i wymiany doświadczeń, mając na uwadze rozwiązywanie problemów oraz wykorzystanie wspólnych atutów gmin w Zielonogórsko-Nowosolskim Obszarze Funkcjonalnym „Lubuskie Trójmiasto”, przy współpracy z powiatem zielonogórskim i powiatem nowosolskim jako obserwatorami i podmiotami wspierającymi.
Zielonogórsko – Nowosolski obszar funkcjonalny stanowią:
• Miasto Zielona Góra – miasto na prawach powiatu, siedziba samorządowa województwa lubuskiego. Według danych z 2021 r. miasto liczy około 140 tys. mieszkańców, co stanowi 58% populacji całego obszaru funkcjonalnego. Wyróżnia je silna pozycja względem innych jednostek terytorialnych województwa, ze względu na główne funkcje administracyjne, gospodarcze, naukowe i kulturalne. Największym potencjałem miasta jest oferta usług publicznych wyższego rzędu, w tym działalność Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz dostępność infrastruktury badawczo-rozwojowej wykorzystywanej do współpracy z przedsiębiorcami, m.in. Parku Naukowo-Technologicznego. Dzięki temu Zielona Góra cechuje się potencjałem do rozwijania nowoczesnych produktów i usług związanych m.in. z informatyką, medycyną i ochroną środowiska czy elektromobilnością.
• Miasto Nowa Sól – drugie największe miasto w ZNOF (trzecie w województwie), liczące prawie 38 tys. mieszkańców, czyli niecałe 16% ludności Obszaru. Sfera gospodarcza miasta opiera się głównie na branżach takich jak: budowlana, metalowa, maszynowa, elektrotechniczna, spożywcza, motoryzacyjna i elektroniczna. Istotnym potencjałem Nowej Soli jest funkcjonowanie Parku Technologicznego Interior, będącego pierwszym tego typu parkiem w województwie lubuskim. Miasto posiada również wysokie walory przyrodnicze i wypoczynkowe związane z rzeką Odrą, tj. obszar rekreacyjno-przyrodniczy „Nadodrzański Park Rekreacyjny” i port turystyczny, a także cykliczne imprezy, tj. „Naturalnie nad Odrą” oraz zasoby przyrodnicze związane z Doliną Środkowej Odry. Na terenie miasta występują ponadto nowo zidentyfikowane złoża miedzi i srebra, które odpowiednio zagospodarowane mogłyby stanowić w przyszłości szansę na rozwój gospodarczy całego regionu.
• Gmina Sulechów – gmina miejsko-wiejska, w której mieszka około 26 tys. osób (11% ludności ZNOF). Cechuje się dużą atrakcyjnością turystyczną m.in. ze względu na położenie w dolinie Odry. Gmina posiada port na Odrze (Port Cigacice), mający znaczenie turystyczne oraz cechujący się potencjałem gospodarczym, ponieważ w przyszłości ma szansę stać się miejscem załadunku i spławiania towarów. Ponadto, w gminie funkcjonuje Centrum Energetyki Odnawialnej w Sulechowie, którego działalność skupia się m.in. na badaniach oraz rozwoju energetyki odnawialnej i OZE, a także Lubuski Ośrodek Innowacji i Wdrożeń Agrotechnicznych, stanowiący wsparcie dla sektora rolno-spożywczego.
• Gmina Czerwieńsk – gmina miejsko-wiejska, licząca 10 tys. mieszkańców, co stanowi 4% ludności ZNOF. Wyróżnikiem gminy jest Skansen Fortyfikacyjny Czerwieńsk obejmujący kilka obiektów wchodzących w skład tzw. Linii Odry (Oderstellung). Linia Odry jest zespołem schronów zlokalizowanych wzdłuż lewego brzegu Odry od Wrocławia do Krosna Odrzańskiego i stanowi główną atrakcję turystyczną gminy. Ze względu na obecność rzeki Odry i pobliskich jezior, na terenie gminy rozwija się wędkarstwo.
• Gmina Nowogród Bobrzański – gmina miejsko-wiejska, która liczy około 9 tys. mieszkańców, stanowiących niecałe 4% ludności obszary funkcjonalnego. Wyróżnia się stosunkowo dużą lesistością (nieco ponad 61%) i licznymi zabytkami architektury, co stanowi o jej wysokiej atrakcyjności turystycznej.
• Gmina Otyń – liczy około 7 tys. mieszkańców (blisko 3% populacji ZNOF), od wschodu graniczy z rzeką Odrą. W gminie znajduje się Przystań Bobrowniki (na Odrze) przeznaczona przede wszystkim dla statków wycieczkowych.
• Gmina Świdnica – zamieszkuje ją niecałe 7 tys. mieszkańców. Jest drugą gminą ZNOF pod względem poziomu lesistości (blisko 61%), co wpływa na jej atrakcyjność turystyczną.
• Gmina Zabór – najmniejsza gmina ZNOF, licząca ponad 4 tys. mieszkańców. W gminie rozwija się winiarstwo – ma tam siedzibę Lubuskie Centrum Winiarstwa posiadające największą w Polsce samorządową winnicę o powierzchni 35 hektarów.
Strategia Rozwoju Ponadlokalnego Zielonogórsko-Nowosolskiego Obszaru Funkcjonalnego
Podstawą opracowania Strategii Rozwoju Ponadlokalnego Zielonogórsko-Nowosolskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2021-2030 wraz z Planem działania ZIT ZNOF są przede wszystkim zapisy ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Zgodnie zapisami ww. ustawy, gminy sąsiadujące, powiązane ze sobą funkcjonalnie, mogą opracować strategię rozwoju ponadlokalnego będącą wspólną strategią rozwoju tych gmin w zakresie ich terytorium. Według ustawy o samorządzie gminnym (zgodnie z art. 10g ust. 2.) strategia rozwoju ponadlokalnego może być opracowywana z udziałem powiatu, jeżeli przynajmniej jedna gmina obszaru funkcjonalnego znajduje się na jego terytorium.
Strategia Rozwoju Ponadlokalnego ZNOF pełni jednocześnie funkcję strategii ZIT. W związku z tym samorządy ZNOF nie musiały przygotowywać oddzielnego dokumentu dla realizacji ZIT, a jedynie dodatkową część opisującą realizację mechanizmu ZIT – w niniejszym dokumencie kluczowe informacje dotyczące ZIT znajdują się w załączniku nr 2 Plan działań ZIT.
Projekt strategii rozwoju ponadlokalnego opracowuje organ wykonawczy stowarzyszenia i przedkłada go do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego, w celu wydania przez IZ opinii w sprawie możliwości finansowania strategii w ramach programu Fundusze Europejskie dla Lubuskiego 2021-2027. W zakresie zgodności z zapisami Umowy Partnerstwa, strategia podlega procesowi opiniowania z ministrem właściwym ds. funduszy i polityki rozwoju. Strategia jest przyjmowana przez organ stanowiący stowarzyszenia w drodze uchwały.
Wdrażanie Strategii ZNOF
Strategia Rozwoju Ponadlokalnego Zielonogórsko-Nowosolskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2021-2030 została wypracowana jako narzędzie do kreowania dalszej współpracy jednostek samorządu terytorialnego objętych Porozumieniem na rzecz ZNOF. Dokument ten stanowi zatem podstawę do podjęcia zawartych w nim działań wdrożeniowych, podlegających cyklicznemu monitoringowi pod kątem skuteczności realizacji celów w nim wyznaczonych.
Podmiotem strategii (jej inicjatorem, operatorem, organem stanowiącym i wykonawczym) jest Stowarzyszenie Lubuskie Trójmiasto – samorządowe, dobrowolne zrzeszenie jednostek samorządu terytorialnego z terenu województwa lubuskiego, którego partnerami są miasta: Zielona Góra, Nowa Sól i Sulechów oraz gminy: Czerwieńsk, Nowogród Bobrzański, Otyń, Świdnica i Zabór. Powiat nowosolski i zielonogórski pełnią rolę wspierającą dla Stowarzyszenia.
Wszystkie partnerskie gminy wyraziły wolę utworzenia Zielonogórsko-Nowosolskiego Obszaru Funkcjonalnego „Lubuskie Trójmiasto”, w celu realizacji zadań w ramach instrumentu Zintegrowane Inwestycje Terytorialne. Partnerzy wyrazili gotowość do realizacji działań na zasadzie współpracy i wymiany doświadczeń, mając na uwadze rozwiązywanie problemów oraz wykorzystanie wspólnych atutów gmin w Zielonogórsko-Nowosolskim Obszarze Funkcjonalnym „Lubuskie Trójmiasto”.
Stowarzyszenie ma osobowość prawną, a jego władzami są: Walne Zgromadzenie (najwyższa władza), Zarząd i Komisja Rewizyjna. Do jego kompetencji w zakresie Strategii należy m.in. jej przyjęcie, uchwalanie budżetu oraz uchwalanie ewentualnych zmian w dokumencie. Komórką odpowiedzialną za prace nad Strategią jest natomiast Biuro Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (Biuro ZIT) – Wydział Funduszy Europejskich Urzędu Miasta Zielona Góra.
Cele Strategii ZNOF
Strategię Rozwoju Ponadlokalnego Zielonogórsko-Nowosolskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2021-2030 traktuje się przede wszystkim jako narzędzie wsparcia rozwoju społeczno-gospodarczego samorządów lokalnych skupionych w ZNOF. Wyznaczone cele strategiczne stanowią jednocześnie cele rozwojowe ZNOF i kierunki zintegrowanych interwencji i współpracy samorządów w ramach trzech wymiarów strategicznych: przestrzennego, gospodarczego i społecznego.
Alokacja
Na realizację projektów strategicznych ZIT ZNOF w ramach programu Fundusze Europejskie dla Lubuskiego 2021-2027 zaplanowano kwotę 44,8 mln EUR. Dodatkowo na projekty publicznego transportu miejskiego realizowane w ramach programów krajowych dla ZIT ZNOF zabezpieczono kwotę 180 mln PLN.
Jakie projekty można realizować?
Ideą ZIT jest współpraca samorządów na rzecz maksymalnego wykorzystania atutów i wspólnego rozwiązywania problemów. Dlatego planowane do realizacji projekty nie mogą być oderwanymi od siebie, punktowymi inwestycjami – muszą natomiast spełniać definicję projektu zintegrowanego, tj. być projektem partnerskim i/lub deklarować wspólny efekt, rezultat lub produkt końcowy projektu (np. wspólne wykorzystanie stworzonej w jego ramach infrastruktury w przypadku projektów „twardych”, lub objęcie wsparciem w przypadku projektów „miękkich”, mieszkańców co najmniej dwóch gmin obszaru funkcjonalnego)
W ramach FEWL 2021-2027 realizacja projektów w trybie ZIT przewidziana jest w ramach następujących Priorytetów:
- Priorytet FELB.01 Fundusze Europejskie dla lubuskiej gospodarki
– Działanie FELB.01.04 Cyfrowe lubuskie – ZIT
– Działanie FELB.01.07 Rozwój przedsiębiorczości – ZIT
- Priorytet FELB.02 Fundusze Europejskie na zielony rozwój Lubuskiego
– Działanie FELB.02.05 Odnawialne źródła energii – ZIT
– Działanie FELB.02.07 Adaptacja do zmian klimatu – ZIT
– Działanie FELB.02.11 Ochrona przyrody – ZIT
– Działanie FELB.03.02 Mobilność miejska – ZIT
- Priorytet FELB.06 Fundusze Europejskie na wsparcie obywateli
– Działanie FELB.06.07 Edukacja – ZIT
– Działanie FELB.06.11 Aktywna integracja społeczno-zawodowa – ZIT
- Priorytet FELB.08 Fundusze Europejskie dla lokalnego lubuskiego
– Działanie FELB.08.02 Wsparcie terytorialne obszarów miejskich – ZIT.
W ramach programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (FEnIKS) przewidziano realizację projektów w ramach:
- Priorytet FENX.03 Transport miejski
– Działanie FENX.03.01 Transport miejski
Załączniki
Związek ZIT Zielonogórsko – Nowosolskiego Obszaru Funkcjonalnego
ZNOF obejmuje powierzchnię 1 337,04 km2 (niecałe 10% powierzchni województwa lubuskiego) i liczy około 242 tys. mieszkańców.
